Studie over de deportatie van Joden en roma tijdens de Tweede Wereldoorlog : voorstelling van de Groep van Wijzen en agenda van de werkzaamheden

Om licht te werpen op de rol van de Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen in de deportatie van Belgische Joden en roma tijdens de Tweede Wereldoorlog, hebben de voorzitster van de Senaat en de federale minister van Mobiliteit het CegeSoma[1] de opdracht gegeven om een studie over deze zaak uit te voeren.

Het eindrapport van deze studie[2], die gezamenlijk door de Senaat en de federale minister van Mobiliteit is gefinancierd, brengt duidelijk de verantwoordelijkheden van België en de toenmalige spoorwegen voor deze “konvooien van de dood” in kaart. Tussen 1942 en 1944 hebben 28 konvooien in opdracht van de Duitse bezetter 25.843 Joden en zigeuners van Mechelen naar Auschwitz vervoerd. Slechts 1.195 onder hen zijn levend teruggekeerd. Het onderzoek heeft onder meer onthuld dat de Belgische spoorwegmaatschappij haar diensten aan de Duitse bezetter heeft gefactureerd.

De Staat had de plicht om het licht te werpen op deze donkere periode van zijn geschiedenis. Wij moeten nu collectief de besluiten van deze studie onder ogen zien en bepalen welk gevolg wij eraan geven. Op voorstel van de minister van Mobiliteit heeft de federale regering een Groep van Wijzen opgericht om de werkzaamheden voort te zetten. Deze Groep van Wijzen is in alle opzichten evenwichtig samengesteld uit verschillende profielen met verschillende achtergronden en beschikt over alle menselijke en professionele kwaliteiten die nodig zijn voor deze oefening.

Françoise Tulkens, voorzitster van de Groep van Wijzen: "Vandaag staan we voor een oefening die in verschillende opzichten ongezien is. Welk gevolg moet er worden gegeven aan het uitmuntende rapport van Nico Wouters over de rol van de Belgische Spoorwegen in de Deportatie? Hoe kunnen we, 80 jaar later, het leed herstellen en hoe kunnen we de herinnering doorgeven aan de volgende generaties?

Dit is de opdracht die de federale regering ons heeft toevertrouwd. Uiteraard moeten we daarbij in de eerste plaats eer betonen aan de nagedachtenis van de slachtoffers. Het gaat hier immers om een oefening in menselijkheid.

Het werk van Nico Wouters, dat mogelijk werd gemaakt door de regering en de Senaat, vormde op zich al een eerherstel. Toch is het duidelijk dat we verder moeten gaan. Het is nu onze taak om te beoordelen wat de volgende stappen kunnen zijn. We zullen advies inwinnen, luisteren naar alle betrokken partijen en nagaan wat er elders is ondernomen. Met respect voor iedereen. Aan het eind van het jaar zullen we onze aanbevelingen over hoe ons land zijn verantwoordelijkheid kan nemen, voorleggen aan de regering.

Inzicht in ons verleden is essentieel om ervoor te zorgen dat het ergste zich nooit meer voordoet. Dit werk is vandaag beslist nodig, op een moment dat we in België en elders in Europa getuige zijn van een opmars van vreemdelingenhaat, racisme en antisemitisme, en van haatzaaiende taal die maar al te vaak de "ander" ontmenselijkt. Deze context brengt de fundamenten van onze democratie in gevaar. Waarheid, erkenning, herstel en overlevering: meer dan ooit zijn dat onze plichten.”

De minister van Mobiliteit: "Het onderzoek naar de rol van de NMBS in de Deportatie heeft een tipje van de sluier opgelicht over een van de blinde vlekken in onze geschiedenis. We hebben de verantwoordelijkheid om iets te doen met deze onthullingen. Waarheid, overlevering, herstel: ze zijn alle drie onze plicht. Hoe vervullen we onze herinneringsplicht, die cruciaal is als we herstel willen bieden aan de levenden en de doden willen eren? Hoe kunnen we deze historische waarheid doorgeven aan het publiek, en dan vooral aan de jongere generaties? Uit respect voor de slachtoffers en hun nabestaanden, maar ook met het oog op een onbevangen debat, heb ik voorgesteld deze vragen toe te vertrouwen aan de Groep van Wijzen die hier vandaag is bijeengekomen. Onder de auspiciën van de Senaat kunnen zij zich onttrekken aan de waan van de dag en het gevaar van instrumentalisering, om hun opdracht in de best mogelijke omstandigheden te vervullen. Ik dank hen voor hun inzet voor deze nooit eerder geziene oefening in gerechtigheid en democratie. Dit is des te belangrijker nu haat, racisme en antisemitisme aan een opzienbarende en zorgwekkende opmars bezig zijn. In een tijd waarin de democratie lijkt te wankelen, is het van essentieel belang om de fundamentele waarden van respect, tolerantie en samenleven in herinnering te brengen. Opdat de schande van het verleden en de ergste daden van onmenselijkheid zich nooit meer herhalen.”

De voorzitster van de Senaat: "De rol die de Belgische spoorwegen speelden bij de Holocaust is schokkend. Als samenleving moeten we die geschiedenis een plaats geven, en lessen trekken. Want de geschiedenis speelt door in het heden: het trauma vormt een integraal deel van onze nationale identiteit. We moeten voorkomen dat dit trauma een last wordt op de schouders van toekomstige generaties. Deze Groep der Wijzen heeft de belangrijke opdracht om de herinnering aan vroeger om te zetten in een toekomst waar het verleden zich niet alleen nooit zal herhalen, maar waar we ook zonder taboes of schuldgevoelens elkaar in de ogen kunnen kijken wanneer we erop terugkijken. Alleen zo kan een duurzame samenleving in diversiteit en vrijheid werkelijkheid zijn."

SAMENSTELLING VAN DE GROEP

In overeenstemming met de wens van de regering zijn in de Groep van Wijzen diverse profielen en gevoeligheden opgenomen. De Groep bestaat uit vooraanstaande figuren die allemaal referenties zijn op het vlak van justitie, mensenrechten, democratie en burgerschap.

De samenstelling van de Groep, die gefinaliseerd werd door voorzitster Françoise Tulkens, is in alle opzichten evenwichtig, zodat de leden hun opdracht zo goed mogelijk kunnen uitvoeren, op een waardige manier, wars van extreme emoties, zonder taboes, zonder enige instrumentalisering en met respect voor alle betrokken partijen.

Nico Wouters, auteur van de studie en directeur van CegeSoma, zal als hoofdadviseur bij de werkzaamheden van de  Groep worden betrokken.